Opis
Ferenc Barnaš
Druga smrt
U 2013. godini jednu od najeminentnijih mađarskih književnih nagrada osvojio je roman Ferenca Barnaša ,,Druga smrt,,. To je iznenadilo mađarsku književnu publiku, budući da Barnaš ne spada među pisce koji se često pojavljuju u javnosti, živi povučeno i retko objavljuje. Rođen je 1959. godine u siromašnoj porodici u Debrecinu, književnost i muziku studirao je u Budimpešti, a danas, nakon mnogih lutanja, uspona i padova radi kao čuvar u muzeju.
Uprkos tome što je ovo njegov četvrti roman, nikada nije utonuo u intelektualnu samodopadljivost. Mada je njegov prethodni roman, pod naslovom Deveti, osvojio nagradu Tibor Deri i bilo je onih koji su ga nazivali remek-delom. Roman od dve stotine strana preveden je i na engleski jezik, a njegovo pojavljivanje ni na engleskom govornom području nije prošlo bez odjeka – u Americi je 2010. nominovan za nagradu za najbolji strani roman. Deveti, čija se radnja odvija tokom socijalizma, govori u prvom licu o devetom detetu jedne velike katoličke porodice koja živi u velikom siromaštvu. I raniji Barnaševi romani, u kojima često govori o svojim lutanjima i o “karijeri” uličnog svirača, imaju korene u njegovoj autobiografiji.
Žanrovski gledano, Druga smrt je izvanredno delo, kompozicija mu je više muzička nego narativna. Narator, pripovedač u prvom licu, muškarac srednjih godina, nekada je bio profesor ali je zbog nepoznatog psihičkog oboljenja propao, a potom se primirio, zaposlivši se kao čuvar u muzeju. Pripovedač se kontinuirano samopreispituje i kao da pred nas izlaže onaj psihički poremećaj koji dotiče granicu ludila ali je ne prelazi, a koji bismo mogli nazvati neurozom koja se pruža sve do paranoje. Istovremeno možemo biti svedoci jednog procesa samoizlečenja, vežbi izdržljivosti, radikalnih mentalnih vežbi koje preispituju najosnovnije stvari: ko sam, gde sam, zbog čega sam ovde, šta čini moj život.
Čitamo, dakle, roman toka svesti, koji je izvanredno uzbudljiv budući da istražuje uslove opstanka, mentalnu i svesnu celovitost i konstantnu borbu sa slomom. Stubovi na kojima se održava svest, odnos prema vremenu, prostoru i kretanju, neprestano su ugroženi, a smrt vreba iza njih. Barnašu polazi za rukom da svest učini transparentnom i da stavi pred nas onu borbu za opstanak koja nas sve karakteriše, ali se oseća samo kada se izmestimo iz normalnosti. Druga smrt je minimalistički roman koji otkriva najosnovnije mentalne životne funkcije jednog čoveka, i na taj način, naravno, govori o svima. I naravno o odnosima sa drugim ljudima i sa prostorom: taj prostor ovaj put jeste Budimpešta, a u samom gradu, u njegovim zdanjima i ljudima, prisutna je istorija. Glavni junak ne samo da je na ratnoj nozi sa svojim mentalnim poremećajima, već i luta po gradu kao kakav istrošeni, zbunjeni lik, koji se sudara sa ključnim trenucima mađarske istorije dvadesetog veka, poput holokausta ili podivljalog kapitalizma tranzicije. Jevrejska Budimpešta postaje deo sopstvenog unutrašnjeg sveta, dok za njega Budimpešta nije metropola već preteća realnost. Promatranje, promišljanje, unutrašnji monolog i pisanje postaju pripovedaču terapeutska sredstva. Razmišljanje, ono svakodnevno, koje podupire našu egzistenciju, u ovom romanu postaje vidljivo i čujno.
Roman Ferenca Barnaša nije spektakularan, međutim tim je prodorniji, i uprkos tome što nije avanturistički, izvanredno je uzbudljiv. Preterivanjem i preuveličavanjem psihičkog oboljenja, ogoljeno “ja” ovde pokušava da progovori i da stvori odnos sa drugima, sa gradom (zapravo sa istorijom) ali i da se orijentiše u haosu koji žubori na dnu sveta svakoga od nas.
Viktorija Radič
s mađarskog jezika prevela Sandra Buljanović
